Rak szyjki macicy

Rak szyjki macicy to choroba, polegająca na nieprawidłowym i niekontrolowanym rozroście komórek nabłonka szyjki macicy. Zakażenie wirusem HPV jest główną przyczyną raka szyjki macicy. Wbrew rozpowszechnionej opinii ten rodzaj raka nie jest chorobą dziedziczną, ani uwarunkowaną genetycznie. Wywoływany jest on przez określone typy wirusa brodawczaka ludzkiego lub w skrócie HPV. Badania wykazały, że DNA HPV wbudowuje się w DNA komórek nabłonka szyjki macicy, gdzie w stanie uśpionym może pozostać przez kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat. Komórki z tak zmienionym DNA mogą po latach nabrać cech komórek nowotworowych. Badania umożliwiły stworzenie profilaktycznej szczepionki chroniącej przed infekcją wirusem HPV, a w konsekwencji jej powikłaniami w postaci zmian przed nowotworowych i rakowych w obrębie szyjki macicy oraz innych narządach (np. odbyt, krtań).
Zidentyfikowano aż 200 podtypów HPV, z czego opisano 100, z których zaledwie kilka jest odpowiedzialnych za niemal 100% przypadków raka szyjki macicy. Są to przede wszystkim typy: 16, 18, 31, 33 i 45 wirusy o wysokim ryzyku onkogennym. Zakażają one głównie komórki błon śluzowych i odpowiadają aż za ponad 70% przypadków raka szyjki macicy, w tym typ 16 jest odpowiedzialny za ponad połowę wszystkich przypadków raka płaskonabłonkowego, a typ 18 za ok. 55% wyjątkowo trudnych do wykrycia raków gruczołowych szyjki macicy.
Wirus HPV jest przenoszony niemal wyłącznie drogą płciową. Ponad połowa kobiet aktywnych seksualnie jest narażona na kontakt przynajmniej z jednym typem HPV wywołującym zakażenia narządów płciowych. U kobiet w starszym wieku zakażenia częściej przechodzą w fazę przewlekłą i mogą przekształcić się w zmiany nowotworowe.

Choć wirus HPV jest bardzo rozpowszechniony, większość zakażeń ulega samowyleczeniu. Co więcej, zwykle mijają lata, zanim zakażenie przekształci się w raka. Regularne badania cytologiczne zwykle pozwalają odpowiednio wcześnie wykryć nieprawidłowe komórki, z których może się on rozwinąć.
Pierwotną przyczyną raka szyjki macicy jest przetrwałe zakażenie (tzn. utrzymujące się ponad 6-12 miesięcy) wywołane przez onkogenny typ wirusa HPV. Towarzyszy mu w wielu przypadkach dodatkowy czynnik sprzyjający (kofaktor). Zalicza się do nich:

palenie papierosów-substancje zawarte w dymie tytoniowym tłumią odpowiedź immunologiczną i mają bezpośrednie działanie kancerogenne,
dużą liczbę porodów (powyżej 7),
długotrwałą antykoncepcję hormonalną,
inne zakażenia przenoszone drogą płciową, m.in. zakażenie wirusem opryszczki, HIV, przewlekłe stany zapalne,
niedobory odporności,
niedobór antyoksydantów w diecie,
wczesną inicjacją seksualną,
dużą liczbę partnerów.
HPV nie wnika do krwiobiegu gospodarza bezpośrednio po zakażeniu tak jak się to dzieje w przypadku innych wirusów, ale zakażenie toczy się miejscowo. Większość zakażeń HPV organizm potrafi sam zwalczyć dzięki mechanizmom odpornościowym – następuje samowyleczenie bez pozostawienia żadnych trwałych uszkodzeń komórek.
Odporność organizmu może być wrodzona i nabyta. Wrodzona (nieswoista) jest uwarunkowana genetycznie – człowiek się z nią rodzi. Jej celem jest m.in. zniszczenie drobnoustrojów niekorzystnych dla organizmu jeśli się do niego dostaną. Dużą rolę pełnią w niej cytokiny (substancje odpowiedzialne m.in. za regulację i typ odpowiedzi immunologicznej), a także fagocyty (komórki żerne, mające zdolność pochłaniania i niszczenia substancji organicznych jakimi są np. bakterie czy wirusy).
Odporność nabyta (swoista) wykształca się po styczności z określonym patogenem – po naturalnym przebyciu zakażenia lub po szczepieniu. Jej celem jest niedopuszczenie do rozwinięcia się zakażenia poprzez rozpoznanie i zniszczenie określonych patogenów. Dzieje się tak na skutek istnienia odporności komórkowej, której mechanizm polega na bezpośrednim ataku leukocytów (białych krwinek) na drobnoustrój i humoralnej, polegającej na wytworzeniu przez limfocyty specyficznych przeciwciał, które niszczą „intruza”.

Zakażenie onkogennymi typami wirusa HPV u niektórych kobiet może się długo utrzymywać i z czasem doprowadzić do rozwoju raka szyjki macicy. Nawet jeżeli do tego dochodzi, na wczesnych etapach przebieg choroby jest bezobjawowy. Zakażone komórki mogą powoli przekształcać się w komórki nieprawidłowe, a następnie w komórki nowotworowe raka szyjki macicy. Taki proces może trwać latami, jeżeli zmian nie wykryje się we wczesnych etapach. Właśnie dlatego badanie cytologiczne jest tak ważne, dając możliwość wykrycia zmian zarówno we wczesnych etapach zakażenia, jak i w dłuższy czas po kontakcie z wirusem.
Cytologia nie chroni jednak przed zakażeniem, a pozwala na odpowiednio wczesną reakcję i włączenie leczenia.
Warto wiedzieć, że nie ma skutecznych leków przeciw zakażeniom wirusem HPV. Przed zakażeniem HPV specyficznie chronią jedynie szczepienia, zwłaszcza że naturalne przeciwciała, które powstają w organizmie po przebytej infekcji w przypadku HPV, nie chronią przed ponownym zakażeniem tym samym typem HPV. Szczepienia wywołują silną odpowiedź immunologiczną, zapewniającą ochronę przed ewentualnym zakażeniem. Potwierdza to wysoka skuteczność w badaniach klinicznych.